Пурсишеву посухе: Валаматзода устоди рақс ё Аминзода?

Маъмулан ба саҳнагузорандагони рақсҳо занонанд ва то ҷое хабар дорем, дар гузаштаи начандон дур фаъолияти ҳунарии Гавҳар Мирҷумъава ва Зебо Аминзода дар ин самт хеле назаррас буд. Аммо дар ин радиф аз Ғаффор Валаматзода низ ном мебаранд. Ва «Рӯзгор» дар як навиштаи худ дар мавриди аввалин кинои тоҷик аз ӯ ба унвони нахустин басаҳнагузорандаи рақси миллии тоҷикӣ ёд кардааст. Мехостам дар бораи ӯ маълумот дошта бошам. Кист ӯ ва ҳоло саргарми чӣ кор аст.

Муҳсин Табаров, Тоҷикобод

Ба ин саволи хонанда номзади илмҳои педагогӣ, дотсент, Ҷонишини Директори Китобхонаи миллии Тоҷикистон ва муаллифи китоби  шарҳиҳолӣ ва библографии «Ғаффор Валаматзода» Шариф Тошев посух дод.

Ғаффор Валаматзода дар ҳақиқат яке аз чеҳраҳои шинохтаи ҳунар дар кишвар аст, ки мутаассифона, ҳоло дар қайди ҳаёт нест. 12 декабри соли 1993, дар айни ҷӯшу хурӯши ҷанги шаҳрвандӣ ва замони бебандубории мамлакат рахт аз олам барбастааст.

Ғаффор Валаматзода - Артисти Халқии СССР, дорандаи ҷоизаҳои давлатии СССР ва Тоҷикистон ба номи Рӯдакӣ 9 майи соли 1926 дар шаҳри Хуҷанд дида ба олам кушодааст. Пас аз хатми омӯзишгоҳи мусиқии зодгоҳаш соли 1934 дар театри мусиқии Узбекистон ба ҳайси як ҳунарманди балет фаъолият менамояд. Солҳои 1934-1939 артисти балет ва балетмейстери Театри мусиқии Тоҷикистон ба номи Лоҳутӣ буд ва баъди он муддати шаш сол солисти балет ва балетмейстери Театри опера ва балети Тоҷикистон буд.

Моҳи марти соли 1940 Ансамбли тарона ва рақси тоҷикӣ ташкил меёбад, ки дар ҳайати он 75 нафар мутрибону ҳофизон ва раққосон аз тамоми гӯшаву канори ҷумҳурӣ гирд оварда шуданд. Ҳайати ансамбл наздик ба 100 асари классикӣ, халқӣ ва вокалиро ҷамъ намуда, такмил доданд ва дар Даҳаи санъати тоҷик дар Маскав пешниҳод намуданд, ки дар ин кор ҳиссаи Валаматзода беназир аст.

Дар солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ Ғаффор Валаматзода  чун устоди рақс дар таҳия ва ба саҳнагузории намоишномаҳои солҳои ҷанг, аз қабили «Ду гул», «Розия», «Тоҳир ва Зӯҳро» саҳми арзанда гузоштааст. Дар як посухномаи кутоҳ наметавон ҳама хидматҳои арзандаи ин ҳунарманди соҳибистеъдодро ба қалам дод. Вале метавон гуфт, ки тӯли умри худ Ғаффор Валаматзода дар рушди санъати опера ва балети тоҷик заҳматҳои фаровон кашидааст, дар бунёди дастаи ҳунарии рақсии «Лола» саҳми арзанда гузоштааст.

Валаматзода устоди рақс буд ва саҳнаҳои рақсии аксари филмҳои ҳунарии мусиқие, ки дар замони дар қайди ҳаёт будани ӯ рӯи навор омадаанд ва бештари намоишномаҳои театрҳои мамлакат аз ҷониби ӯ ба саҳна гузошта шудаанд. Аз ҷумла дар таълифи мусиқӣ, таҳия ва басаҳнагузории рақсҳои намоишномаҳои «Русалка», «Лауренсия», «Эсмералда», «Аида», «Дилбар», «Фаввораи Боғчасарой, «Кӯли қувон», «Пӯлод ва Гулрӯ», «Гилеми кабуд», «Корсар», «Комде ва Мадан», «Кармен», «Афсонаи куҳӣ» саҳми калон дошт. 

Ғаффор Валаматзода солҳои 1956-1964 директори театри опера ва балети ба номи С.Айнӣ, солҳои 1963-1968 директор ва роҳбари бадеии Филармонияи давлатии Тоҷикистон ва солҳои 1968-1979 роҳбари бадеӣ ва сарбалетмейстри Ансамбли рақсии «Лола» буд ва соли 1979 бори дигар ба Театри опера ва балети ба номи С.Айнӣ ба ҳайси директори он баргашт ва муддати  се сол дар ҳамин вазифа монд. Валаматзода дар рушду нумӯи санъати хореграфии тоҷик  саҳми босазо дорад.

Барои хизматҳои шоёнаш соли 1941 сазовори унвони фахрии «Артисти хизматнишондодаи Тоҷикистон», соли 1945 «Артисти халқии Тоҷикистон», соли 1976 «Артисти халқии СССР» сарфароз шудааст. Вай ҳамчунин дорандаи ҷоизаҳои давлатии СССР, Тоҷикистон, 2 ордени Ленин, 3 ордени “Байрақи сурхи меҳнат» ва чандин медалҳо мебошад. 

Аввалин филми ҷаҳонро ёд доред?

Дар шумораи гузаштаи «Рӯзгор» дар посух ба саволи хонанда, шумо дар бораи аввалин филмҳои тоҷикӣ навишта будед. Ман мехостам донам, ки аввалин филм кай ва дар куҷо наворбардорӣ шудаву дар куҷо номоиш дода шудааст.

Моҳсафар, донишҷӯ

Таърихи кино марбут ба асри XIX аст. Ҳатто аксҳо чун воситаи ба ҳаракат даровардани тасвирҳо аввали ин қарн пайдо шудаанд. Аввалин касоне, ки филм офариданд, фаронсавиҳо бародарон Луи ва Огюст Люмерҳо буданд. Дастгоҳи эҷодкардаи онҳо барои ба ҳаракат даровардани тасвирҳо хеле муносиб буд ва дар нишон додани филмҳои аввалин низ маҳз дастгоҳҳои онҳо муваффақият касб кард. 

Намоиши аввалин филмҳо низ дар Порис сурат гирифтанд. Ин кор бори нахуст моҳи марти соли 1895 иттифоқ уфтод. Вале рӯзи тавлиди филм 28 декабри соли 1895 ба ҳисоб меравад. Ин рӯзе буд, ки дар таҳхонаи “Гран Кафе” аввалин киносеанси тиҷоратӣ баргузор шуд. Дар он бародарон Люмерҳо ҳудудан даҳ филми кӯтоҳметражи худро, ки ҳар кадом на бештар аз 1 дақиқа тӯл мекашиданд, намоиш доданд. Филми нахуст “Баромадани коргарон аз фабрика” ном дошт. Вале машҳуртарин ва пуровозатарини ин филмҳо, ки ба бинандагон таъсироти амиқ гузошт, “Расидаи қатор” ном дошт. Қатор гӯё рост аз экран ба самти намоишгоҳ, ба рӯи одамон ҳаракат мекард, ки ин басо реалистӣ, пуртаъсир ва ҳаяҷонбарангез буд.

Баъдтар директори яке аз театрҳои Порис Жорж Мелес ба филмбардорӣҷалб шуд. Вай дар кино имкони бештари зери таъсир гирифтани бинандагонро дарёфт. Мелес дар таърихи киноматографияи дунё аввалин касе маҳсуб мешавад, ки бо сенария филмбардорӣ кардааст ва яке аз нахустин филмҳои ӯ  “Сафар ба Моҳ” ном дошт, ки соли 1902 намоиш дода шуд.

Дар даҳаи аввали қарни ХХ давомнокии филмҳо тадриҷан рӯ ба афзоиш оварданд. Соли 1908 дар Фаронса аллакай фаҳмиши «филм д’ар» - «филми бадеӣ” ба миён омад. То соли 1910 70% филмҳои ҷаҳонӣ дар Фаронса ба навор гирифтаву намоиш дода мешуданд. Вале баъдтар дар ИМА, Британияи Кабир, Олмон низ филмбардорӣ шурӯъ шудаву рӯ ба рушд меовард. 

Дар даҳаи аввали асри 20 филмҳо аввал то 15 дақиқа буданд. Соли 1915 амрикоӣ Гриффит филми “Тавлиди миллат”-ро ба навор гирифт, ки 3 соат идома дошт. Филм нажодпарастона буд ва дар баробари он, ки мавҷи ноамниҳоро ба миён овард, боз яке аз сердаромадтарин ва сербинандатарин филмҳои давр буд, ки тибқи иттилои он замон наздик ба 100 миллион тан онро тамошо карданд. 

Албатта, таърихи филмсозии ҷаҳон хеле мароқангез аст ва чун хонанда дар бораи филми нахустини олам суол карда буд, бо ҳамин иктифо мекунем.

Чаро Карло Литсанӣ худкушӣ кард?

Ҳафтае қабл да бораи худкушии коргардони машҳури итолявӣ Литсанӣ хабар паҳн шуда буд. Метавонед дар бораи ӯ ва сабаби худкушиаш маълумот диҳед?

Меҳрубон Азимҷонов, Истаравшан

Дуруст гуфтед, ки Карло Литсанӣ, яке аз коргардонҳои чирадасти Италия ва муаллифи филмномаҳои зиёду хотирмон худро аз тирезаи хонаи шахсиаш дар шаҳри Рим ба берун ҳаво дод ва ба ҳалокат расид. Карло Литсанӣ моҳи апрели соли 1922 дар шаҳри Рим ба дунё омадааст. Фаъолияташро дар соҳаи кино аз танқид оғоз кардааст ва баъдан барои коргардонҳое машҳуре чун Роберто Росселинӣ, Джузеппа де Сантис ва Алберто Латтуада филмномаҳо навиштааст. Аммо баъдан дар Милан ба коргардонӣ шуруъ кардааст. Аввалин филми ҳуҷҷатии ӯ “Дар Ҷануб ким чизе тағйир ёфтааст”, соли 1950 рӯи кор омадааст.

Аммо як сол баъд вай аллакай дар озмунҳо ширкат кардааст ва филми аввалини бадеии вай, ки барояш то ҷое шуҳрат ҳам овардааст, “Эҳтиёт! Ғоратгарон!” ном дорад. Вале баъдан  филми вай бо номи “Повест дар бораи ошиқони фақир” машҳур шудааст. Вале шӯҳрати беҳад барояш аз филмҳои дар жанри криминал бардоштаааш: «Мурофиа дар Верона”, “Ғоратгарон дар Милан», “Ҷои девона”, “Муссолинӣ, кори охирин” омадааст.

Дар солҳои бозсозӣ дар Иттиҳоди Шӯравӣ бо номи “Горбачёви мӯҳтарам” филме ба навор гирифт, ки боиси сару садоҳои зиёд дар олами синамо гардид.

Охирин филми ӯ бо номи “Ҳутали Меина” соли 2007 рӯи кор омад ва баъдан коргардони шинохта бештар рӯи асарҳои ҳуҷҷатӣ кор мекард ва ин гуна филмҳо барои телевизион мебардошт. Соли 2013 якҷо бо Ҷаннӣ Ботсаккӣ фими  «Неореализм. Мо на танҳо “Дучархарабоён” будем”-ро ба навор гирифт.

Солҳои 1979 то 1982 директори кинофестивали байналмилалии Венетсия будааст. Вай бо олитарин мукофотҳои давлатии Италия қадр шудааст.

Аммо Литсанӣ аввалин коргардони машҳури ин кишвар нест, ки умри худро дар синну соли пирӣ бо худкушӣ ба поён мебаранд. Соли 2010 дар остонаи 96-умин соли умр дигар аз коргардонҳои машҳури Италия, Марио Моничеллӣ низ даст ба худкушӣ зада буд. 

Санавбари дарозумрро медонед дар куҷост?

Оё донистан мумкин аст, ки куҳанумртарин дарахти олам дар куҷост? Дарахти қоматбаланди олам кадом аст ва дар куҷо кашф шудааст?

Нафиса, Шаҳринав

Бале, ахиран дар ин бора хабари ҳангомабарангезе пахш гардид, ки метавон гуфт ҳамагонро дар ҳайрат андохт. Олимони Донишгоҳи Умеа ба ин натиҷа расиданд, ки куҳанумртарин дарахти олам дар куҳи Фулуи Шветсия мебошад. Дарахти санавбар, ки ахиран кашф гардид, бино ба тайиди олимон қариб 10 ҳазор сол умр дорад. Ин бо ёрии дастгоҳи ташхиси радиокарбонӣ кашф шудааст. Гуфта мешавад, ки дар кӯҳи Фулу чор дарахти хеле қадимии олам қад кашидаанд, ки куҳнатарини онҳо шояд аз 9500 сол бештар дорад. Ва ҷолиб он аст, ки ин дарахтонро ногаҳониву тасодуфан кашф кардаанд ва то ҳамин солҳои наздик инсоният ин гуна иттило дар мавриди дарахтони қадимии олам надошт

Аммо бино ба пажуҳиши дигар баландтарин дарахти олам дар штати Калифорнияи ИМА қомат афрохтааст. Гуфта мешавад, ки дар кӯҳҳои Серра-Невада, дарахтони секвой баланд шудаанд, ки метавон онҳоро чун баландтарин дарахти олам номид. Онҳоро ҳатто сарқабилаи табиат ҳам меноманд. 

Ин дарахтони азимҷусса хеле дарозумранд ва бино ба таҳқиқоти олимон аз 2200 то 4000 сол умр мебинанд. Дарахти аввалро бо номи Мендосино ёд мекунанд, ки 117 метр баландӣ дорад. Баъди ӯ дарахте меояд, ки бо номи генерал Шерман номгузорӣ шудааст ва 83 метр баландӣ дорад.

Бознашр аз ҳафтаномаи «Рӯзгор» №21, 23октябри соли 2013