ТАЪРИХИ ИМОМИ АЪЗАМ-10

ДАР БАЁНИ ҲИЛМУ ТАМКИНИИ

 Аз Язид ибни Ҳорун овардаанд, ки гуфт: «Имоми Аъзам дар нигоҳ доштани забони хеш, дар фазл ва дину тақво дар ниҳояти бузургворӣ мебошад. Мисли ӯ дар ҳилм касеро надидаам». Рӯзе шахсе ба Имоми Аъзам суханони қабеҳ гуфтан оғоз кард. Имоми Аъзам дар ҷавоб гуфт: «Худои таъоло туро мағфират кунад, он чӣ мегӯӣ, Ӯ худ медонад».

Абдураззоқ мегӯяд: «Рӯзе дар масҷид-ул-ҳайф бо Имоми Аъзам нишаста будем. Шахсе аз аҳли Басра масъалаеро аз Имоми Аъзам пурсон шуд, Имоми Аъзам ба он ҷавоби муносиб дод. Он шахс эътироз намуд, ки ҷавоби шумо ба ҷавоби Ҳасан мухолиф аст. Имоми Аъзам гуфт: «Ҳасан хато кардааст». Он шахс ғавғо бардошт ва суханони носазо гуфтан оғоз кард. Имоми Аъзам бо мулоиматӣ гуфт: «Оре, Ҳасан хато кардааст, аммо ривояти Ибни Масъуд савобтар аст».

 Аз Имоми Аъзам меоранд, ки гуфт: «Шахсе, ки бар ман бадӣ кардааст, ман бар ӯ бадӣ накардаам. Ҳаргиз ба касе лаънат нагуфтаам ва дар ҳаққи мусалмоне зулму фиреб пеш нагирифтаам». Шахсе аз Имом Саврӣ ба Имоми Аъзам шикоят кард, ки илмро аз шумо омӯхт, вале аз шумо шиква мекунад. Имоми Аъзам фармуд: «Худои таъоло Савриро дар раҳмати худ нигоҳ дорад, зеро Имом Саврӣ бузургворест ғанимат».

 Дар ҳамсоягии Имоми Аъзам бадмасте буд, ҳар вақте ки бо Имоми Аъзам дучор меомад, дар шаъни Имом шеърҳои хаҷвӣ мехонд ва нағмаҳо мекард. Шабе овози он бадмаст аз хона набаромад. Имоми Аъзам аз ҳамсояи дигар пурсид, гуфт, ки миршаб ӯро ҳабс кардааст. Пагоҳӣ Имоми Аъзам ба асп савор шуда, назди амир рафта гуфт: «Дар ҳамсоягии май косиби бечорае ҳаст ва ӯро дирӯз бо боҳонае ҳабс карданд» аз ташрифи қадами мубораки он ҳазрат амир ӯро халос кард. Дар ҳоле, ки Имоми Аъзам ба асп савор мешуд, он ҳамсоя назди эшон омада гуфт:

  «Худои таъоло бар шумо ҷазои хайр диҳад, аз беодобии хеш нисбати шумо тавба кардам». Баъд аз он  ба маҷлиси Имоми Аъзам пайваст ва дар охир фақеҳи хубе шуд. Валид ибни Қосим ва Исом овардаанд, ки ҳеҷ устод мисли Имоми Аъзам нисбати шогирдон мушфиқу меҳрубон ва ғамхору чорасоз набуд. Чунончи агар дар рӯи шогирде пашша нишинад, машаққати он ба Имоми Аъзам зоҳир мешуд.

 Рӯзе шогирди эшон аз баландие афтода, оҳу нола мекард. Имоми Аъзам бо ёрон дар масҷид нишаста буданд, баробари шунидани нолаи шогирд пои бараҳна аз ҷой бархоста, ба сари болини ӯ шитофтанд ва дар гиря шуда гуфтанд: «Агар мумкин мебуд, озори ӯро ман ба худ мегирифтам». Шахсе ба Имоми Аъзам гуфт, ки аз номи шумо ба фалон бой мактубе навиштаам ва ӯ ба ман чор ҳазор танга бахшид. Имоми Аъзам гуфт: «Агар манфиате ёфта бошӣ, ман ҳам хурсанд хоҳам буд».

 Рӯзе Имоми Аъзам ба дарс гуфтан машғул буд. Шахсе омада ба Имом суханони носазо гуфтан оғоз кард, вале Имоми Аъзам ба он аҳамият надода, дарсро ба охир расониданд ва равонаи хона гаштанд. Он шахс то дари хонаи Имом бо ҳамон лаҳни носазо меомад. Вақте, ки Имом ба дари хонаи хеш расиданд, ба вай нигоҳ карда гуфтанд: «Ин хонаи ман аст, агар дар дил боз суханони қабеҳ дорӣ баргӯӣ, то бо ту боқӣ намонд!» Он шахс аз кардаи худ пушаймон ва шармсор шуда баргашт.

 Аз Имоми Аъзам ҳикоят карданд, ки гуфт: «Дар ҳаққи устодам – Ҳаммод разияллоҳу анҳу баробари падару модарам дуъо мекунам ва аз Худои таъоло мағфират металабам. Ба ҷониби хонаи устодам Ҳаммод пой дароз накардаам, агарчанде хонаи эшон аз хонаи ман ҳафт кӯча дур буд».

 Халифа Ҳорун-ар-Рашид аз Абуюсуф хоҳиш намуд, ки авсофу атвори устодаш Абӯҳанифаро баён кунад. Имом Абӯюсуф гуфт: «Эй амиралмуъминин, дар шахсияти устодам донистаи ман ин аст, ки аз ҳаромкардаи Худои таъло гурезон ва сахт парҳезкор буданд. Дар аҳкоми шариати ислом ҳаргиз надониста сухан намекарданд ва аз эшон гуноҳе, содир намешуд. Аз аҳли дунё гурезон ва ҳамеша сукут ихтиёр намуда, хомӯш буданд.

 Дар илм мисли дарё азим буданд. Пеш аз ҷавоби ягон масъала бисёр таҳқиқ карда, баъд бо исботҳои комил ҷавоб мегуфтанд ва агар исбот пайдо набошад, ба Ҳақ қиёс менамуданд. Дар нигоҳдошти нафс ва дини худ сахтгир ва илми хешро аз мардум дареғ намедоштанд. Ҳамеша аз моли худ бахшишҳо мекарданд. Аз ҳеҷ кас умедвор набуданд ва зиндагии бетамаъ доштанд. Хушсухан, хушмуомила буда, асло беҳуда сухан намегуфтанд».

 Ҳорун-ар-Рашид гуфт: «Ин сифатҳо ахлоқи ҳамидаи солеҳон аст».

 Аз Имом Маъофии Мусалло меоранд, ки гуфт: «Дар Имоми Аъзам даҳ хислатҳои писандида ҷамъ гашта буд: вараъ, сидқ, иффат, мадорату-н-нос, маваддати содиқа, иқбол ала мо янфаъ (яъне ба нафъи мардум рӯй овардан), тулуъ-с-самт (яъне бисёр хомӯш будан), суханони босавоб, дар ҷавоби бадӣ некӣ кардан, тамаъ надоштан». Агар аз ин даҳ хислатҳое, ки Имоми Аъзам доштанд, яке дар каси дигар бошад, роҳбар қабила хоҳад шуд.

 Ибни Намир гуфт: «Шогирдони Имоми Аъзам: Зуфар, Довуди Тойӣ ва Қосим ибни Мӯъин масъалаеро байни худ бо овози баланд баҳсу мунозира мекарданд. Баъдан Имоми Аъзам ба ҳаллу эзоҳи масъала мепардохт ва шогирдон бо оромӣ гӯш медоданд. Вақте, ки масъала ҳалли худро меёфт, онгоҳ ба масъалаи дигар мегузаштанд».

 ДАР БАЁНИ КАСБУ МАИШАТИ

 Ҳазрати Имоми Аъзам дар Кӯфа дӯкон ва одамони худро доштанд, ки ба савдои мӯина ва шолфурӯшӣ машғул буданд. Аз ин савдо фоидаи зиёде ба даст меомад. Овардаанд, ки Ҳасан ибни-Зиёд гуфт: «Ҳазрати Имоми Аъзам аз халифа ё амире ҳадя қабул намекарданд, аммо ба шогирдони худ ҳадяҳо медоданд».

 Ҳасан ибни Зиёд меорад, ки рӯзе Мансури халифа ба Имоми Аъзам сӣ ҳазор танга ҳадя фиристод. Имоми Аъзам ба халифа гуфт: «Эй амиралмӯъминин, ман дар Бағдод ғарибе ҳастам ва амонати мардум дар назди ман бисёр аст. Он сӣ ҳазор танга ва амонати мардумро ба Байт-ул-мол нигоҳ доштан иҷозад бидиҳед». Мансури халифа қабул фармуд ва дар Байт-ул-мол нигоҳ дошт. Баъди вафоти Имоми Аъзам он амонатҳоро ба соҳибонаш супориданд.

 Аз Имом Мусъаб меоранд, ки гуфт: «Бори дигар Мансури халифа ба Имоми Аъзам даҳ ҳазор танга инъом кард. Имоми Аъзам аз ман пурсиданд, ки агар даҳ ҳазор танга рад карда шавад, амир бадқаҳр хоҳад шуд ва агар бигирам ба ӯ тобеъ хоҳам шуд, чӣ бояд кард? Ман гуфтам: «Ба амир арз кунед, ки даҳ ҳазор танга маблағи бузург аст, беҳтараш он, ки дар хазина бошад, кадом вақте ки лозим шавад, хоҳам гирифт». Ҳамин тавр карданд ва даҳ ҳазор тангаро ба амир бозгардониданд».

 Рӯзе зани халифа бо шавҳараш Мансур дар мухосама шуда гуфт: «Барои чӣ бо дигар занҳо мешавӣ ва бо ман адлу қасм намекуни?» Дар охир кори онҳо ба Имоми Аъзам қарор шуд ва Имоми Аъзамро талаб намуданд. Зани халифа дар пушти парда нишаста ва Мансур аз Имом пурсид: «Ба мард чанд зан ҳалол аст?» Имоми Аъзам ҷавоб доданд, ки аз зани озода чаҳор ва аз канизак якчандто гирифтан ҳалол аст. Мансур пурсид: «Бар хилофи ин масъала ба ягон кас сухан гуфтан ҷоиз аст ё на?» Имоми Аъзам гуфт: «Ҷоиз нест». Мансур ба зани хеш хитоб кард: «Эй зан, бишнав!»

 Баъд Имоми Аъзам гуфт: «Эй амиралмӯъминин касе, ки чаҳор зан бо адлу қасм гирифта бошад, ҳалол аст валлоҳ як зан ҳалол, зеро ки дар Қуръони маҷид омадааст: «Фа ин хифтум ан ла таъдилув фа воҳидатун». Лозим аст, ки аз Қуръон таълим бигирем ва ба он амал намоем». Мансур хомӯш монд. Имоми Аъзам равонаи хона шуд ва зани халифа аз оқиби эшон ҳадя фиристод. Имоми Аъзам ҳадяи зани халифаро рад кард ва фармуд: «Мунозираи ман бо халифа аз рӯи шаръ дар изҳори ҳақ буд, на аз рӯи талаби дунё ва мо аз рӯи фиқҳу фатво чизе гирифтанро дӯст намедорем».

 (идома дорад)

Адреси доимии маводи мазкур: http://www.ruzgor.tj/din/1370-tarikhi-imomi-azam-10.html