ЭШОНИ МАҲМУДҶОН: "САЛАФИҲО ВАЗЪИ МАЗҲАБИРО ХАТЧАДОР КАРДАНД"
Сӯҳбат бо рӯҳонӣ ва донишманди саршинос дар масоили мазҳабӣ
Эшони Маҳмудҷони Тӯраҷонзода.
-Пайдо шудани ҷараёнҳои тозапайдои “Салафия” ва “Ҷамоаи Таблиғ” дар чор соли ахир дар Тоҷикистон, дарвоқеъ ба маънии ин аст, ки як баҳсе дар миёни пайравони аҳли тасаннун ба вуҷуд омадааст?-Бисмиллоҳир раҳмонир раҳим. Албатта, баъд аз пошхӯрии ҳукумати Шӯравӣ ва барчида шудани “деворҳои оҳанин”, табиист, ки мазҳабҳои мухталиф ва ҷараёнҳои мухталиф бо адабиёти мухталиф ба Тоҷикистони мо ворид шуданд ва мешаванд. Дар замоне ки Шӯравӣ барқарор буд, дар Тоҷикистон ва кишварҳои дигари минтақа танҳо мазҳабе, ки кулли мардуми мусулмон аз он пайравӣ мекарданд, мазҳаби Имом Абӯҳанифа буд. Ба ҷуз аз мазҳаби Имом Абӯҳанифа мардуми ин минтақа мазҳабу ҷараёни дигареро намедонисту намешинохт.
Чунон ки гуфтем, бо ворид шудани адабиёти мухталифи мазҳабӣ ҷараёнҳои муталиф дар Тоҷикистон ҳам пайдо шуданд. Ва ҳатман чизи наве, ки вориди ҷомеа мешавад, табиист, бархӯрдҳое аз ду ҷониб сурат мегирад. Барои мисол, мегирем мазҳаберо, ки дар Тоҷикистон солҳои навадум бо исми ваҳҳобия буд.
Ин ваҳҳобия ҳамон ҷараёни салафия аст, ки исмаш дигар шудааст. Ҳамон афкор, лекин на ба сурате, ки васеътару доманадортар. Салафиҳо хеле ихтилофхои зиёде нисбат ба он ҷавонҳои солҳои навадум бо пайравони мазҳаби Имом Абӯҳанифа доштанд. То ҷое, ки шеваи ибодату намозгузориашонро ҳам дар масоҷид фарқ кунониданд. Он ҷавонҳои солҳои навад дар масъалаи марбут ба ибодат дар масҷидҳо ва маросимҳои динӣ ягон тафовуте бо пайравони мазҳаби ҳанафӣ қоил набуданд ва фаъолиятшон ҳам маҳдуд буд бо масоили хурофотӣ ва бидъатӣ. Вале инҳо по фаротар гузоштанд.
-Яъне, ба назари Шумо, ихтилофи назарашон фаротар буд аз он ваҳҳобиҳо?
- Ин салафиҳое, ки баъдан пайдо шуданд, аз онҳо хеле мухолифаташон зоҳиртар гашт. То ҷое, ки дар ақидаҳои мазҳабӣ ҳам ихтилофҳо эҷод карданд. Вале шадидтарин ихтилофи онҳо бо пайравони мазҳаби ҳанафӣ ҳамин аст, ки онҳо тақлид кардан ба мазҳабро ба худ воҷиб намедонанд. Мегӯянд, ки тақлид ба мазҳаб воҷиб нест. Ҳар кадоме аз онҳо худро муҷтаҳиде меҳисобанд ва бидуни тақдлид ба кадом мазҳабе мехоҳанд бо Қуръону суннат амал намоянд. Ин хилофи мазҳаби мо аст. Мазҳаби мо тақлид ба авомунносро воҷиб медонад.
Аммо инҳо мутассифона, бо ин тақлиди мазҳабӣ мухолиф баромаданд ва ҳар кадоме аз инҳо худро ба ҳайси муҷтаҳид шинохт. Оре, бар касе, ки ба дараҷаи иҷтиҳод расидааст ва дар улуми шариат муҷтаҳид гаштааст ва қудрати истинботи аҳкоми шаръиро аз Қуръону суннат дорад, тақлид бар мазҳаб воҷиб нест. Вай метавонад, ки пайравӣ аз далел намояд. Аммо ин қудрат на дар ихтиёри ҳар инсоне ҳаст.
Бинобар ин, Қуръони азиммушшаън низ тақлидро бар авомуннос лозим гардонидааст. Худованд дар Қуръон мегӯяд, эй авомуннос, аз онҳое, ки олим ҳастанд, аҳли илм ҳастанд ва онҳое, ки ба дараҷаи иҷтиҳод расидаанд, намедонистагии хуро пурсед ва бо ҳукми онҳо, фатвои онҳо ва ҷавобе, ки аз онҳо мегиред, амал кунед. Инчунин ба суннат ҳам назар кунем, пайғомбари худо ҳар саҳобаеро, ки вақте ба ҳайси муаллим ба қабилае мефиристод, аҳли он қабила муваззаф буданд, ки тақлид аз он саҳоба кунанд.
Бинобар ин, мактабҳои фиқҳие, ки имрӯз бо исми мактаби Имоми Аъзам ҳасту Имоми Шофеъӣ, Имоми Аҳмади Ҳанбал, инҳо дар асл ҳамон мазоҳиби асҳоби пайғомбар аст, ҳамон мазоҳиби аҳли салаф аст. Аз ҳамин хотир, назди ҷумҳури аҳли суннат ва ҷамоа ин чор мазҳаб ҳамааш ҳаққ аст. Аз кадоме аз ин ки пайравӣ кунем, иншооллоҳ, ҳидоят ёфтаем. Аз ин рӯ, зарурат надорад, ки берун аз мазҳаби худ по гузорем, мисли ин бачаҳои навбаромад.
-Ба ҳар ҳол, агар рӯшан гӯем, то куҷо пайдо шудани, ба қавли шумо, ин бачаҳои навбаромад вазъи як навъ ороми саҳнаи мазҳабии Тоҷикистонро ба ҷунбиш овард, ноором кард?
-Ба ҳамагон маълум аст ва маълум шуд, ки чӣ гуна инҳо вазъи ороми мазҳабиро хатчадор карданд. То ҷое ки ҳатто дар як хонавода ду бародар, ки якеаш пайравӣ аз мазҳаби Имоми Аъзам мекарду дигаре аз салафиҳо, бо ҳам ихтилоф доштанд, бо ҳам даргир доштанд. Ҳатто ба мо ҷавонҳое муроҷиат мекарданд, ки дар оилаашон аллакай ихтилоф эҷод шуда буд.
Агар таҳлил кунем, масоиле, ки онҳо дарди сар эҷод карданду, ихтилоф эҷод намуданд, бисёри онҳо аз мартабаи истиҳбо боло намеравад. Мисли гузоштани дастҳо бар сина, бардоштани дастҳо дар ҳар такбири намоз, баланд гуфтани омин ва пойҳоро васеъ паҳн кардан. Бо тарки ин амалҳо худи аиммаҳои ҳамин аҳли салаф, ки ибни Тайми ва ибни Қайима ҳастанд, мегӯянд, нуқсоне дар намози кас ҳосил намешавад. “Мухолифи ҷараён шино кун, то касе туро бишиносад”. Гумон мекунам, ҳадафу шиори аксари инҳо ҳамин буд. Илло инҳо дигар ягон нафъе ба мардум нарасониданд ва ҳам хидмате барои мардум ва ҷомеа накарданд.
-Мешавад гуфт, ки инҳо дар пушташон пуштибони қавие ҳам доштанд?
-Шояд омилҳои хориҷӣ ҳам пушти сари онҳо бошад. Инро ман ба эҳтимол мегӯям, чунки ягон далели воқеӣ дар ин бораро рӯйи даст надорам. Лекин чизе ки маълум аст, онҳо воқеан рахна байни мардум эҷод карданд. Агар инҳо ҳадафшон ҳақ мебуд ва Қуръону суннат мебуд ва он масоилеро, ки изҳор мекарданд, муҳим мебуд, бояд бо як қарори манъи ҷараёни салафия аз ин даст намекашиданд.
-Кадом мусулмон, рафту агар ҳукм бароварда шавад, ки аз дину оинат даст каш, бояд аз мазҳабу оинаш даст кашад? Магар дар сурате, ки хавфи ҳалокат ба ҷонаш бошад. Ҳол он ки ин гуна хавфу хатар ба сари ҳеҷ кадом аз онҳо наомадааст. Вале нигоҳ кунем, ҳамаашон аз он чизе, ки қаблан иброз медоштанд, даст кашидаанд. Ҳама шуданд ҳанафӣ. Аз ин бармеояд, он шиорҳое, ки онҳо доштанд, барояшон ҳатмиву лозимӣ набудааст. Пас, ин ҷо мешавад аз талоши давлат барои ҷилавгирӣ аз ҳузури салафиҳо истиқбол кард? То куҷо ин қарор саривақтӣ ва воқеӣ буд?
- Ба ин тавре ки мақомот дар баробари онҳо бархӯрд кард ва ин қарори манъро баровард, тарафдорӣ карда наметавонам. Ба ҳар ҳол, инҳо ҳам як ҷараёни исломӣ ҳастанд ва ин қарор набояд ба ин шакл мешуд. Балки инҳоро насиҳат мекарданд, машварат медоданд. Мо инҳоро фаҳмонида будем, масоиле, ки шумо мегӯед, аз сатҳи мустаҳаб баланд нест ва ба хотири як амали мустаҳаб дарди сар дар ҷомеа эҷод накунед, як фитна эҷод накунед, ки зарари ин фитна хеле зиёд аст аз он савобе, ки аз амали мустаҳаб ба даст меоред.
Хулоса, ба ҳар ҳол, онҳоро ақл омӯхтан зарур буд. Лекин на ба ин сурати қароре, ки ҳамчун амали ҷиноӣ ҳисоб карда шавад ва инҳоро ба зиндон бикашонанд. Ин навъи қарорро наметавонам дастгирӣ кунам.
-Аммо фикр мекунед, чӣ ниҳоде ба инҳо, ба гуфтаи худатон, ақл меомӯхт ва роҳ нишон медод. Дар ҳоле ки худатон мегӯед, қаблан ба онҳо дар бораи паёмадҳои корашон гуфта будед. Ҳатто чандин мавъизаи бародаратон Эшони Нуриддин дар бораи аз роҳашон бозгардонидани салафиҳоро шунидаем. Пас, ин кори чӣ ниҳоде мебуд?
-Ба фикри ман, Шӯрои уламо, ки масъули ин масоилу вазоиф ҳастанд, бояд ҳар ду ҷонибро даъват мекарданд, маҳфилҳо, маҷлисҳо ташкил мекарданд, мубоҳисаву мунозираҳоро ташкил мекарданд ва билахира ба як қароре меомаданд. Бояд дар сатҳи Шӯрои уламо ин масъала ҳалли мусбати худро пайдо мекард. На дар сатҳи додгоҳи оливу додситонӣ.
Албатта, инҳо хеле якрав ҳастанд, сарсахт ҳастанд, вале ба ҳар ҳол ба сурати гуфтушунид ин масъала ҳал мешуд, беҳтар мебуд. Ва ин масъаларо Шӯрои уламо, ки барои муттаҳид кардани уламо дар кишвар муваззаф аст, ба ӯҳда мегирифт. Шояд онҳо метавонистанд як роҳҳи ҳалеро ба ин масъала пайдо кунанд.
-Акнун ба ҷуз аз салафиҳову пайравони ҷамоаи таблиғ боз чӣ гурӯҳҳое дар Тоҷикистон ҳастанд, ки метавонанд то андозае фазои мазҳабии кишварро халалдор кунанд ва ба оташи баҳсҳои мазҳабӣ равған бирезанд?
-Фикр мекунам, дар ҷумҳурии мо гурӯҳи дигаре, ки метавонад дар мазҳаби мо хатаре эҷод кунад, онҳое ҳастанд, ки шиагароянд. Шиагароҳо ҳам эҳтимоли дар оянда дарди сар эҷод карданро доранд. Мо чуноне ки бо ҷараёни салафия мухолиф ҳастем, ҳамчунон бо онҳое, ки шиагароҳо ҳастанд, мухолифем. Зеро ин ҷараёнҳо дар Тоҷикистони мо ба ҷуз дарди сар, ба ҷуз ихтилофу тафриқа дигар самарае ба бор намеоранд.
Каюмарси Ато, «Озодӣ»
-
09.06.2025 13:12
211
Иштирок дар чорабинии сатҳи баланд бахшида ба оғози Даҳсолаи байналмилалии амал оид ба илмҳои яхшиносӣ (криосферӣ), солҳои 2025-2034
-
01.06.2025 19:19
215
Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар Ҳамоиши нахустини «Осиёи Марказӣ ва Италия» иштирок ва суханронӣ намуданд
-
29.05.2025 11:19
271
Рустами Эмомалӣ бо Раиси Шурои Федератсияи Маҷлиси Федералии Русия Валентина Матвиенко мулоқот намуданд
-
07.05.2025 23:59
442
«Ситораи Исмат-достони фоҷиавӣ-қаҳрамонӣ!»
-
05.05.2025 12:47
549
9-уми май рӯзи Ғалаба бар фашизм ва ёде аз қаҳрамонони Ҷанги Бузурги Ватанӣ
-
04.05.2025 14:32
425
Саҳми фиристодагони Тоҷикистон дар таъмини ғалаба дар Ҷанги Бузурги Ватанӣ (1941-1945)
-
23.06.2025 14:53
88
Иштироки ҳайати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар 28-умин Форуми байналмилалии иқтисодии Санкт-Петербург
-
17.06.2025 19:39
154
Тоҷикистон ба ҷалби сармояи хориҷӣ таваҷҷӯҳи бештар зоҳир мекунад
-
09.06.2025 13:07
163
Мулоқот бо намояндагони Бонки Олмонии рушд (KfW)
-
14.10.2024 18:41
926
Дар Чин Саммити 6-уми ҷаҳонии воситаҳои ахбори омма доир гардид
-
06.05.2022 10:43
1643
Ҷанг ҳамчун таблиғоти бардурӯғ хизмат мекунад
-
02.09.2019 18:47
3328
Султони Ҳамад: «Дунёи рӯзноманигор ҳазор дунё дорад»
-
25.06.2025 11:31
64
Харитаи роҳи ҳадафи 7-уми Рушди Устувор барои Тоҷикистон расман ифтитоҳ гардид
-
23.06.2025 14:51
81
Дурнамои рушди энергетикаи барқароршаванда: Душанбе мизбони конфронси байналмилалӣ
-
16.06.2025 22:49
125
Тренинги омӯзишӣ: Тақвияти дониш ва малака дар самти ҳамкориҳои фаромарзӣ дар соҳаи об
-
20.03.2025 11:59
470
Таҷлили Иди байналмилалии Наврӯз
-
06.01.2025 20:57
722
Китобе пурарзиш дар Лоҳутишиносии форсу тоҷик
-
18.11.2024 22:32
841
Дар Москва рушди ҳамкории муассисаҳои таълимӣ дар соҳаи фарҳангу санъат баррасӣ гардид
-
15.04.2025 11:44
410
Ба таваҷҷуҳи шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон:
-
13.04.2025 00:00
449
Мулоқоти вазир бо роҳбари намояндагии Cозмони байналмилалии муҳоҷират
-
11.04.2025 03:38
422
Мулоқоти вазири меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо ҳайати Федератсияи Русия
-
28.02.2025 13:34
696
Паёми шодбошии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба муносибати фарорасии моҳи шарифи Рамазон
-
03.10.2024 20:35
974
Ҳайати Тоҷикистон дар Конференсияи вазирони маорифи давлатҳои аъзои Созмони ҷаҳонии исломӣ иштирок намуд
-
20.04.2023 15:58
1832
Иди Рамазон омаду моҳи Рамазон рафт….
-
07.03.2025 12:44
582
Ид муборак бонувону модарони азиз!
-
07.03.2025 12:19
557
Таҷлили “Рӯзи Модар” дар Вазорати меҳнат...
-
07.03.2022 13:27
1751
«ИДИ МОДАРОН МУБОРАК!»
-
03.09.2021 08:38
2065
АҲМАДШОҲИ МАСЪУД - РОДМАРДИ ҶАНГҲОИ РОСТИН - I
-
25.06.2021 21:45
2280
«ФАРҲАНГИ СУЛҲУ ВАҲДАТ»
-
27.06.2019 05:52
2962
Муборак, ҳамватан, паймони ваҳдат!
-
19.04.2025 15:59
470
Сиёсати ҷавонони Тоҷикистон: стратегия барои оянда
-
07.04.2025 11:03
424
Байни Кумитаҳои миллии олимпии Тоҷикистон ва Эрон Ёддошти тафоҳуми хамкорӣ ба имзо расид
-
03.10.2024 20:24
905
Варзишгари тоҷик Муҳидин Асадуллоев сазовори медали биринҷӣ гардид
-
10.08.2019 09:45
3023
Баъди 15 соли даргузашти Убайд Раҷаб
-
27.07.2014 13:33
3468
Пурсишеву посухе: Халифаҳоро метавон муфассири Қуръон номид ё не?
-
25.07.2014 12:34
3449
Хунрезӣ дар Фаластин ва хомӯшии оҷизонаи мо
-
18.12.2024 16:30
612
Маҷмааи Умумии СММ қатъномаи Русияро барои мубориза бо ситоиши фашизм қабул кард
-
21.11.2024 23:53
638
Русия ва Афғонистон ҳамкориҳои бисёрҷонибаро инкишоф медиҳанд
-
31.10.2024 18:42
581
ИМА самти низоъро боло мебарад: Оё ҷанги сеюми ҷаҳон моро интизор аст?