АҚИДАҲОИ АХЛОҚИИ ИМОМИ АЪЗАМ
Илми фиқҳ шоҳсутуни дини мубини Ислом буда, поягузори ин мактаби бузург Абӯҳанифа Нӯъмон ибни Собит мебошад. Уламои мо, аз ҷумла Имоми Аъзам (р) дар ривоҷу равнақи ин илм таҷрибаи бой доранд. Маҳз олимони Ғарб аз ин таҷрибаи ғании гузаштагони мо истифода мебаранд.
Имоми Аъзам дар тӯли ҳаёти хеш шариати исломро бо тамоми нозукиҳояш омӯхта, ба наслҳои оянда мероси гаронбаҳое вогузоштаанд, ки дар тарбияи маънавии ҷавонон аҳамияти калони илмӣ доранд. Ақидаи ахлоқии Абӯҳанифа чун донишманд ва тарбиятгари асил паҳлӯҳои муҳими ҳаётиро дар худ таҷассум кардааст. Устод муаллим, аламбардор, равшангари дилҳо, чароғи маънавии ҷомеа буда, ҳаққи устодро аз падар беш гуфта, Абӯҳанифа мефармоянд:
“Ман барои устозам Ҳаммод дуо мекунам”. Ин гуфтаҳо далолат ба бузургии устод, эҳтиром ба ӯ мебошад. Имоми Аъзам ба устоди хеш эҳтироми хоса дошта, бо самимият ҳурматашро ба ҷо меоваранд. Аз ин рӯ, фарзанди худро бо номи устодашон Ҳаммод номгузорӣ кардаанд. Саъдии бузург мефармояд:
Ҳаққи устод аз падар беш аст,
В-аз падар устод дар пеш аст.
Ҳатто шогирдонашон Абӯюсуф мегӯяд: “Ман қабл аз падару модарам барои ӯ дуо мекунам. Худовандо Абӯҳанифаро дар сояи раҳматаш қарор диҳад, зеро ӯ таъми дунёву охират ҳардуро ба ман чашонд”.
Дар “Насиҳат-ул-мулк” омада: “Искандарро пурсиданд, ки чаро устоди хешро аз падари хеш азизтар медорӣ? Гуфт: “Аз баҳри он, ки падари ман сабаби зингдагонии ман аст дар дунёи фонӣ ва устоди ман сабаби наҷоти ман аст дар дунёи боқӣ”.
Пешаи омӯзгорӣ касби пурифтихор буда, одамони бофазлу хирадро дар ҳама давру замон бо ифтихор устод мегӯянд.
Муаллимро Худованд эътило дод,
Ба гетӣ иззу шону иртиқо дод.
Муаллим- мазҳари лутфи иллоҳ аст,
Ба дорулмулки дониш подшоҳ аст.
Муаллим- ҳодии халқи ҷаҳон аст,
Муаллим- вориси пайғамбарон аст.
Як субҳ Имоми шофеъӣ дар сари мазори Абӯҳанифа намоз хонд. Шофеъиёнро ҳукм ин аст, ки дуои қунутро дар намози бомдод мехонанд. Шофеъӣ дуои қунутро нахонд. Аз ӯ савол карданд, ки чаро ин тавр рафтор кардӣ. ӯ гуфт: “Аз ҷиҳати эҳтиром ба соҳиби мазор, зеро Аҳноф (аҳли Ҳанафия) қунутро баъди намози хуфтан мехонданд”.
Дар “Чаҳоркитоб” устодро падари мутаққӣ ҳисобиданд. Имоми Аъзам дар хизмати чаҳор ҳазор устод буданд. Ва аз ҷумла аз тобеъин буданд.
Рӯзе Абӯҳанифа аз мавзее мегузаштанд, ки як гурӯҳ бачаҳо дар он ҷо бозӣ мекарданд. Абӯҳанифа ба онҳо салом доданд. Аз он кас пурсиданд, ки чаро ба ин бачаҳо салом додед? Гуфтанд, ки байни онҳо фарзанди устоди ман низ бозӣ мекард ва аз ҷиҳати эҳтиром ба устод ба онҳо салом додам.
Ҳамаи ин гувоҳи он аст, ки Имоми Аъзам ба устод эҳтироми хоса дошта, шогирдонро низ дар ин рӯҳия тарбия мекарданд. Раҳмати ҳақ бар онҳо бод, ки онҳо устози аҳли ислому дин буданд.
ПЕШАИ ШОГИРДӢ ДАР НАЗАРИ АБӯҲАНИФА
Шогирдони худро дӯст медоштанд. Фарзандвор муносибат мекарданд. Ҳар як масоили диниро ба пуррагӣ омӯзонида, серталаб буданд. Намегузоштанд, ки касе нисбати онҳо таҳқирро раво бинад. 800 шогирди босавод дошта, ҳеҷ устодро чунин шогирдони зиёд насиб нагаштааст. Исом мегӯяд: “Он ҳаққе, ки Абӯҳанифа (р) ба ёрони худ дорад, ҳеҷ касе ба дигаре надорад, ӯ пашшаеро намегузошт бар онҳо бинишинад”.
Имоми Аъзам нисбати шогирдон ва муносибат бо онҳо фармуда: “Ба шогирдон чунон мушфиқона рафтор кун, ки гӯё ҳар як аз ононро фарзанди худ медонӣ”.
Шогирдони Имоми Аъзамро ба файласуфе монанд кардаанд, зеро он кас ба дари мактаби хеш навишта буданд: “Ҳар ки ақли ҳандасӣ надошта бошад, назди мо наояд”. Имоми Аъзам ҳар як фардро соҳиби ақлу заковати қавӣ, илму дониши мукаммал доштанашро тарафдор буданд. Бар зидди танбаливу ҷоҳилӣ баромад мекарданд. Аз ин ҷост, ки Абӯалӣ ибни Сино гуфтаанд:
“Фарзанди инсон барра, гурбача баъд аз таваллуд аз ҳайси мӯҳтаво ва маъно баробаранд. Ҳам кӯдак, ҳам бара, ҳам гурбача яксон таваллуд мешаванд, бузург мешаванд, мепӯшанд, мехӯранд, ҷуфт мешаванд, фарзанд ба дунё меоранд, мемиранд. Дар ин сифат ҳамаи онҳо баробаранд, ҳайвонанд. Фарзанди одам фақат дар сурате бо сифатҳои инсонӣ рушду камол меёбад, ки парвариш ва тарбият гирад”.
ПОКӢ АЗ НИГОҲИ ИМОМИ АЪЗАМ
Ислом охирин ва комилтарин дин аст, ки аз он баҳра мебарем. Илми шариати ислом ва ҳама гуна илмҳо баҳрест беканор, ки касе ба анҷом нарасонидааст. Дин покизагист, зеро пайғомбари ислом Муҳаммад (с) “Ад-дину-ан-назофату” гуфтаанд. Дар фиқҳи муяссар мазҳаби Абӯҳанифа омадааст, ки покизагӣ асоси ибодатҳост. Дар дин ҳар амал бо покизагӣ дуруст мешавад, зеро покизагӣ нисфи имон аст.
“Худованд воқеан ҳам тавбакунандагони доимӣ ва покихоҳонро дӯст медорад”. (Сураи Бақара, ояти 222).
Абӯҳанифа покизагии зоҳирро шарти зарурӣ ва покизагии ботиниро шарти қабул ва рафтан ба даргоҳи Худованд мешуморанд.
Дар “Чаҳоркитоб” омада:
Чун биёрӣ таҳорати зоҳир,
Ботинат низ ҳақ кунад тоҳир.
Ҳар шахси соҳибақл забону дилу ақлу идрокашро пок дорад. Бадану либосу ҷойи пок низ шарти зарурӣ ва аз фарзҳои берунии намоз аст. Ин тарбия дар рӯҳияи покӣ, озодагӣ, поквиҷдонӣ ва покрафторӣ буда, ононро Абӯҳанифа таълим додаст. Худованд пок буда поконро дӯст дорад.
АЗ ИЛМ БАҲРА БАРДОР
Омӯхтани илм ба ҳар марду зан фарз буда, Абӯҳанифа омӯхтани илмро талаб мекунанд, зеро илм мояи ифтихору ҳастӣ ва зиндагонист. “Агар даҳ сол ҳам бе касб ва қути зиндагӣ бимонӣ, аз илм рӯй магардон. Зеро илм зикри Худо аст ва вақте аз илм рӯй мегардонӣ”. Абӯшукури Балхӣ барҳақ фармуда:
Касе к-ӯ ба дониш барад рӯзгор,
На ӯ бозмонад, на омӯзгор.
Ҷаҳонро ба дониш тавон ёфтан,
Ба дониш тавон риштану бофтан.
Шахсе аз шахси бузургворе хати восита овард ба умеди он, ки шояд ба ин хати Имоми Аъзам ба ӯ илм омӯзад. Имоми Аъзам гуфтанд: “Ба илм омӯхтан набояд шахсеро восита кард, зеро Худои таъолоро бо аҳли уламо аҳду паймон ҳаст, ки аз роҳи рост ба халқ илм омӯзонад ва таълим диҳанд. Ба таълими олим ва тадриси мударрис ҳаргиз шарту шароит лозим нест. Дар роҳи Худо таълими аҳком ва тадриси улуми ислом бар ҳар олиму мударрис воҷиб аст чунончи ибодат воҷиб аст фақат барои Аллоҳи таъоло”.
Илм болотар аз ибодат аст, зеро ки соате ранҷ кашидан барои илм омӯхтан баробар ба ибодати як шабонарӯза аст. Бузургии Имоми Аъзам дар хирадашон аст. Ҳамагон бояд илм омӯзанд ва аз лаззати камоли зиндагӣ баҳраҳо ёбанд. Омӯхтани илм фарзи айн аст. Ба дигарон омӯзондан фарзи кифоя мебошад.
Ҳазрати Имоми Аъзам ба Иброҳим Адҳам гуфтанд: “Ё Иброҳим насиба ва ризқи ту аз ибодати ту бузургтар аст. Акнун барои ту лозим аст, ки илмро бар дилат ҷой кунӣ, зеро илм сари ибодат, низом ва қавоми кор мебошад”.
Касе, ки баҳри дунё илм омӯзад, аз баракати илм маҳрум мемонад ва илм дар дилаш қарор намегирад. Ва ҳар кас баҳри дин илм омӯзад аз илм барака ёфта, дар дилаш ҷой мегирад. Ҳақ бар ҷониби ин гуфтаҳо:
Эй тифл, зи илм баҳра бардор,
К-аз лавҳу қалам шавӣ хабардор.
Тифле, ки гирифт қалам бар даст,
Дасти ҳамаро ба чӯби тар баст.
В-он кас, ки ба лавҳу хат напардохт,
Ҳаргиз сияҳ аз сафед нашнохт.
Азбаски Қуръон раҳнамои зиндагии мо мебошад, рӯзгору аъмоли Абӯҳанифа саршори панду ҳикмат аст. Баъд аз Қуръон мӯъҷизаҳои бузурги Муҳаммад (с) Абӯҳанифа мебошад, зеро дар обидӣ ва зоҳидӣ аз ҳама баландпарвоз буданд. Фуқаҳо гуфтанд: “Шумоён табибонед, мо муҳаддисин сайёдем, симои Абӯҳанифа ҳам табиб ва ҳам сайёди хуб аст”. Баъди вафоти Имоми Аъзам ҳама мегуфтанд: “Афсӯс, ки дарёи илм аз олам рафт”.
Абӯҳанифа дарёи илм буданд ва ҳама то ҳол баҳра мебаранд. Ахлоқи ҳамидаи эшон панди зиндагӣ аст.
Ҳамза ибни ЯМИН, омӯзгори МТМУ
рақами 26, деҳаи Мулломир, ноҳияи Ашт.
Ҳафтаномаи «Нури зиндагӣ»
-
09.06.2025 13:12
210
Иштирок дар чорабинии сатҳи баланд бахшида ба оғози Даҳсолаи байналмилалии амал оид ба илмҳои яхшиносӣ (криосферӣ), солҳои 2025-2034
-
01.06.2025 19:19
215
Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар Ҳамоиши нахустини «Осиёи Марказӣ ва Италия» иштирок ва суханронӣ намуданд
-
29.05.2025 11:19
271
Рустами Эмомалӣ бо Раиси Шурои Федератсияи Маҷлиси Федералии Русия Валентина Матвиенко мулоқот намуданд
-
07.05.2025 23:59
442
«Ситораи Исмат-достони фоҷиавӣ-қаҳрамонӣ!»
-
05.05.2025 12:47
549
9-уми май рӯзи Ғалаба бар фашизм ва ёде аз қаҳрамонони Ҷанги Бузурги Ватанӣ
-
04.05.2025 14:32
425
Саҳми фиристодагони Тоҷикистон дар таъмини ғалаба дар Ҷанги Бузурги Ватанӣ (1941-1945)
-
23.06.2025 14:53
88
Иштироки ҳайати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар 28-умин Форуми байналмилалии иқтисодии Санкт-Петербург
-
17.06.2025 19:39
154
Тоҷикистон ба ҷалби сармояи хориҷӣ таваҷҷӯҳи бештар зоҳир мекунад
-
09.06.2025 13:07
162
Мулоқот бо намояндагони Бонки Олмонии рушд (KfW)
-
14.10.2024 18:41
926
Дар Чин Саммити 6-уми ҷаҳонии воситаҳои ахбори омма доир гардид
-
06.05.2022 10:43
1643
Ҷанг ҳамчун таблиғоти бардурӯғ хизмат мекунад
-
02.09.2019 18:47
3328
Султони Ҳамад: «Дунёи рӯзноманигор ҳазор дунё дорад»
-
25.06.2025 11:31
64
Харитаи роҳи ҳадафи 7-уми Рушди Устувор барои Тоҷикистон расман ифтитоҳ гардид
-
23.06.2025 14:51
81
Дурнамои рушди энергетикаи барқароршаванда: Душанбе мизбони конфронси байналмилалӣ
-
16.06.2025 22:49
125
Тренинги омӯзишӣ: Тақвияти дониш ва малака дар самти ҳамкориҳои фаромарзӣ дар соҳаи об
-
20.03.2025 11:59
470
Таҷлили Иди байналмилалии Наврӯз
-
06.01.2025 20:57
722
Китобе пурарзиш дар Лоҳутишиносии форсу тоҷик
-
18.11.2024 22:32
841
Дар Москва рушди ҳамкории муассисаҳои таълимӣ дар соҳаи фарҳангу санъат баррасӣ гардид
-
15.04.2025 11:44
410
Ба таваҷҷуҳи шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон:
-
13.04.2025 00:00
449
Мулоқоти вазир бо роҳбари намояндагии Cозмони байналмилалии муҳоҷират
-
11.04.2025 03:38
422
Мулоқоти вазири меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо ҳайати Федератсияи Русия
-
28.02.2025 13:34
696
Паёми шодбошии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба муносибати фарорасии моҳи шарифи Рамазон
-
03.10.2024 20:35
974
Ҳайати Тоҷикистон дар Конференсияи вазирони маорифи давлатҳои аъзои Созмони ҷаҳонии исломӣ иштирок намуд
-
20.04.2023 15:58
1832
Иди Рамазон омаду моҳи Рамазон рафт….
-
07.03.2025 12:44
582
Ид муборак бонувону модарони азиз!
-
07.03.2025 12:19
557
Таҷлили “Рӯзи Модар” дар Вазорати меҳнат...
-
07.03.2022 13:27
1751
«ИДИ МОДАРОН МУБОРАК!»
-
03.09.2021 08:38
2065
АҲМАДШОҲИ МАСЪУД - РОДМАРДИ ҶАНГҲОИ РОСТИН - I
-
25.06.2021 21:45
2280
«ФАРҲАНГИ СУЛҲУ ВАҲДАТ»
-
27.06.2019 05:52
2962
Муборак, ҳамватан, паймони ваҳдат!
-
19.04.2025 15:59
470
Сиёсати ҷавонони Тоҷикистон: стратегия барои оянда
-
07.04.2025 11:03
424
Байни Кумитаҳои миллии олимпии Тоҷикистон ва Эрон Ёддошти тафоҳуми хамкорӣ ба имзо расид
-
03.10.2024 20:24
905
Варзишгари тоҷик Муҳидин Асадуллоев сазовори медали биринҷӣ гардид
-
10.08.2019 09:45
3023
Баъди 15 соли даргузашти Убайд Раҷаб
-
27.07.2014 13:33
3468
Пурсишеву посухе: Халифаҳоро метавон муфассири Қуръон номид ё не?
-
25.07.2014 12:34
3449
Хунрезӣ дар Фаластин ва хомӯшии оҷизонаи мо
-
18.12.2024 16:30
612
Маҷмааи Умумии СММ қатъномаи Русияро барои мубориза бо ситоиши фашизм қабул кард
-
21.11.2024 23:53
638
Русия ва Афғонистон ҳамкориҳои бисёрҷонибаро инкишоф медиҳанд
-
31.10.2024 18:42
581
ИМА самти низоъро боло мебарад: Оё ҷанги сеюми ҷаҳон моро интизор аст?