ТАЪРИХИ ИМОМИ АЪЗАМ-4
ДАР БАЁНИ ТАЪБИРИ ХОБИ ДИДАИ
ҲАЗРАТИ ИМОМИ АЪЗАМ
Ҳазрати Имоми Аъзам шабе дар хоб дид, ки қабри Пайғамбар алайҳиссаломро кушода устухонҳои эшонро дар як ҷо ҷамъ мекунад. Баъди дидани ин хоб дар тарсу ҳарос афтода бемор шуд. Вақте дӯстон ба дидорбинӣ омаданд, Имоми Аъзам хоби дидаи хешро ба эшон бозгуфт ва яке аз онҳоро хоҳиш намуд, то ба назди Ибни Сиррин рафта таъбири хобро пурсад. Он дӯст назди Ибни Сиррин шуд ва таъбири хоби Имоми Аъзамро пурсон гашт.
Ибни Сиррин чунин таъбир намуда гуфт, ки соҳиби хоб суннатҳои Пайғамбар алайҳиссаломро байни мардум ва уммати Аҳмадӣ ҷорӣ хоҳад кард ва ба шариата исломӣ хизматҳои босазое хоҳад намуд. Ин давлат пеш аз ин ба ҳеҷ кас муяссар нагаштааст.
Имоми Аъзам пас аз шунидани таъбири хоби хеш хурсанд гашта, даргоҳи Худои таъоло шукрҳо гузорид ва барои хизмати шариат камари ҳиммат баст. Олами исломро бо нури илми дин равшан ва роҳи муслиминро мунаввар гардонид, ки то ҳол нури фиқҳ дар чашми муслимин ҷилвагар ва илми эшон дар олами ислом боқӣ аст.
«Аллоҳумма адимно фи итибоъиҳи ва ақимно ъинда зумрати атбоъиҳи».
(Эй бор Худоё! Маро пай рави он имом гардон).
ДАР БАЁНИ ҶАЗБИ ХАЛҚ БА МАЗҲАБИ ХЕШ
Ҳазрати Имоми Аъзам шикастанафсӣ намуда мардумро ба мазҳаби худ даъват намекардаанд ва аз мардум дар гурез мешудаанд. Ба ногоҳ Пайғамбар алайҳиссаломро дар хоб бидиданд, сарвари олам фармуд, ки «Ё Абӯҳанифа» Худои таъоло туро барои зоҳир намудани суннатҳои ман ва равнақи он офаридааст. Қасди узлат гузидан аз сар баргир!» ин ишорати набавӣ ва изни муставфӣ ба он ҳазрат асар кард ва даъвати халқро ба мазҳаби худ воҷиб донист. Пас аз ин ба ҷалби мардум ба мазҳаби хеш пардохта ва чунон шӯҳрат ёфт, ки шарқу ғарб, аҷаму араб баҳраманд гашт.
«Аллоҳумма аббида-л-ислома ва раввиҷи-л-аҳкома».
(Эй бор Худоё! Исломро абадӣ ва аҳкомҳои он ривоҷу равнақ деҳ).
ДАР БАЁНИ АСОСҲОИ АСОСИ
МАЗҲАБИ ИМОМИ АЪЗАМ
Маълум бод, ки ҳазрати Имоми Аъзам ва шогирдони ӯ асҳоби рай нестанд, яъне райи худро аз суннати Расул (с) ва қавли асҳоб пеш нагузоштаанд. Аммо душманону бадгӯён асҳоби райро ба эшон пайвастанд. Ин бӯҳтону дурӯғ аст, зеро шаъни аиммаи киром аз ин нисбат муназзаҳ (пок) мебошад. Имоми Аъзам ҳар масъаларо аз ояти Қуръони маҷид иқтибос кардааст.
Агар дар Қуръон дучор наояд аз аҳодиси набавӣ, яъне аз суннат ва агар дар ҳадис набошад, аз қавли саҳобаи киром ва агар ин ҳам набошад ва ё дар қавли асҳоб ихтилоф бошад, ба қавли он саҳобае, ки ба Қуръону суннат наздик аст, амал мекард. Агар дар ҳеҷ кадом набошад, худ иҷтиҳод мекард, аммо аз қавли тобеъин иқтибос намекард.
Фузайли Аёз фармудааст, ки агар ба ягон масъала ҳадиси саҳеҳ бошад, Имоми Аъзам тобеъи он мешуд вагар дар қавли саҳоба тобеъин асар пайдо кунад, ба он ҳам тобеъ мешуд. Агар дар қавли саҳоба ё тобеъин пайдо нагардад, ин вақт худ қиёс мекард.
Ва Ибни Муборак аз Имоми Аъзам ривоят мекунад, ки гуфт: "Агар ҳадиси Расул (с) бошад бо ҷону дил қабул менамоям ва агар аҳвол аз саҳобаикиром бошад, аз қавли беҳтарини саҳоба масъала мегирад. Аҷаб ин аст, ки баъзе одамон эрод мегиранд гӯё ман аз раъйи худ фатво медиҳам, ҳол онки ман фатво намедиҳам, магар аз оёт, ҳадис ё қавли саҳоба". Боз фармуд, ки агар дар Қуръони маҷид, суннати Расул (с) ё аз асҳоб сухани саҳеҳ бошад аз раъйи худ ҳукм намудан ҷоиз нест. Ва агар дар сухани асҳоб ихтилоф бошад, онгоҳ аз Қуръони маҷид ё суннати Расул (с) ихтиёр кардан ҷоиз аст.
Аз Имом Шофеъ овардаанд, ки гуфт: «Дар хусуси қиёс кардан уламо аз сарчашмаи Имоми Аъзам об хӯрдаанд».
Имом Музнӣ ин суханони Имом Шофеъро ба эътибор гирифта, хоҳарзодаи хеш Имом Таҳовиро фармуд, то аз мазҳаби Имом Шофеъ ба мазҳаби Имоми Аъзам бигзарад. Ин матлабро Имом Таҳовӣ дар китоби худ зикр кардааст.
Аз Ҳасан ибни Солеҳ ривоят мекунанд, ки гуфт: «Имоми Аъзам аз носиху мансух ниҳоят эҳтимом меварзид ва зиёда баҳсу мунозира менамуд. Ба ривояти аҳли Кӯфа аз дилу ҷон пайравӣ мекард».
Рӯзе аҳли ҳадисе ба Кӯфа омад. Мардум ба ӯ аз Имоми Аъзам шикоёт оғоз намуданд, ки масъаларо аз қиёс фатво медиҳад. Он шахс гуфт: «Эй мардум, ин муқояса ва андозаро тарк кунед, зеро қиёс кардан амали иблиси лаъин буд!»
Имоми Аъзам ба ин шахе гуфт: 
«Суханро ба ҷояш нагузоштаӣ, зеро иблис бо худ амри Худои таъолоро рад карда кофир шуд, яъне лаънаткарда гардид. Чуноне, ки дар ин бора Худои таъоло дар Қуръони маҷид овардааст. Аммо қиёси мо пайравӣ аз амри Аллоҳ аст, яъне бо фармони ӯ амал мекунем. Масъалаву қиёсро бо китоби Худои таъоло, суннатҳои Расул (с) ва суханони саҳоба рост медорем ва пайравӣ менамоем».
Овардаанд, ки вақте Имоми Аъзам масъалаеро қиёс менамуд, мегуфт, ки раъйи ман ин аст ва бо ҳеҷ кас ҷабрро ҷоиз намедонам, фақат қабули онро воҷиб медонам. Агар шахсе бо қиёси хуб масъалае орад, мо онро қабул медорем.
Ибни Хузом аз асҳоби Имоми Аъзам ривоят карда мегӯяд: «Бар он иттифоқ карда гуфтаанд, ки дар назди устод ҳадиси заиф беҳ аз қиёс кардан аст».
«Аллоҳумма сайарно аҳлу-л-имтиёзӣ».
(Бор Худоё! Маро аз аҳли имтиёз бигардон).
(идома дорад)
